Tết mùng 7 - Tết Quang Trung

Tục ăn tết lại (Tết Quang Trung) vẫn còn tồn tại đến giờ. Ngày nay, ở nhiều vùng quê nơi quân Tây Sơn đi qua người dân ăn tết trong 4 ngày đầu năm. Ngày mùng 5 và mùng 6 việc sinh hoạt diễn ra bình thường như những ngày trong năm. Đến ngày mùng 7 người dân lại ăn tết.

Bắc Hà rối loạn trước khởi nghĩa Tây Sơn

            Từ khi Lê Lợi đánh tan quân xâm lược Trung Quốc (nhà Minh) xây dựng cơ đồ nhà Lê vào giữa thế kỷ 16, nước ta đã có một thời kỳ hưng thịnh mà “ra đường thấy của rơi không thèm nhặt”. Sau 300 năm trị vì thiên hạ, chế độ phong kiến được gây dựng hơn ngàn năm suy vi cực độ. Những cuộc binh biến liên tiếp xảy ra, sự phân tranh Lê – Mạc, Nguyễn – Trịnh và những cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra liên tiếp làm đất nước suy tàn, muôn dân cực khổ. 

Đền thờ Sầm Nghi Đống

            Nước Nam thời ấy như một thân cây khô đã bị mục ruỗng. Đàng ngoài thì chúa Trịnh át vua Lê, Đàng trong thì chúa Nguyễn hùng cứ. Nước Nam có vua nhưng coi như không có, phủ chúa chuyên quyền,  một nước như có hai vua. Kẻ sĩ Bắc Hà chỉ tuy muốn phù Lê nhưng cũng không dám. Phủ chúa chuyên quyền, chúa Trịnh Sâm ham mê sắc dục, phế trưởng lập thứ gây mầm nội loạn phân tranh, anh em mưu sát nhau. Quan lại thì suy đốn, phỉnh nịnh, luồn lọt người trên, tàn bạo hà hiếp dân lành. Kiêu binh gây loạn uy hiếp phủ chúa, cướp bóc ức hiếp dân chúng.

            Sự mục ruỗng đến độ đạo vua – tôi, đạo dân – vua, đạo Thầy - Trò cũng bị coi thường, bán rẻ. Cuốn Hoàng Lê nhất thống chí có ghi lại chuyện khi vua Lê Chiêu Thống và Thái hậu bỏ chạy nghĩa quân Tây Sơn, qua sông Như Nguyệt, thì viên quan trấn thủ tại đó là Nguyễn Cảnh Thước còn đòi tiền bạc, lột cả áo của vua.  

            Sau khi quân Tây Sơn diệt Trịnh, phù Lê vào Năm Mậu Tuất (1778), Nguyễn Hữu Chỉnh, một danh tướng Bắc Hà, được Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ cho ở lại giúp vua Lê thì trở nên hống hách lạm quyền. Vũ Văn Nhậm được lệnh của Bắc Bình Vương đem quân ra Bắc dẹp Nguyễn Hữu Chỉnh, Chỉnh thua ở trận.  Sau khi giết Chỉnh, Nhậm lại trở nên kiêu căng, tự đúc ấn, chuyên quyền trong mọi việc cắt đặt sắp xếp.

            Nguyễn Huệ phải thân chinh đem quân ra Thăng Long đánh Nhậm và cử Tướng Ngô Văn Sở thay thế chỉ huy toàn quân và trấn thủ Thăng Long còn Nguyễn Huệ rút quân về Nam.

           Tháng 7 mùa thu năm Mậu Tuất (1778) Chiêu Thống và Hoàng Thái Hậu nhà Lê chạy sang Long Châu cầu viện với nhà Thanh. Tổng Đốc lưỡng Quảng là Tôn Sĩ Nghị tâu lên vua Càn Long nhà Thanh, trong sớ tâu có đoạn như sau :"Tự Hoàng nhà Lê đang phải bôn ba, đối với đại nghĩa ta nên cứu viện vả lại An Nam vốn là đất cũ của Trung Quốc, ta nhân giúp khôi phục nhà Lê rồi ở lại đóng giữ luôn, tức vừa làm cho nhà Lê được tồn tại, vừa chiếm được An Nam, thật là nhất cử lưỡng tiện." Càn Long giao cho Tôn Sĩ Nghi toàn quyền lo toan mọi việc. Tôn Sĩ Nghị điều động quân 4 tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam và Qúy Châu cả thẩy hơn 29 vạn, chia làm 3 đường tiến vào nước ta với danh hiệu giúp vua Lê khôi phục đất nước. Tháng 10, Sĩ Nghị cho quân tiến vào nước ta. Đạo 1: theo ngả Tuyên Quang; Đạo 2: theo ngả Cao Bằng; Đạo 3 theo ải Nam Quan.

Bình định vương Nguyễn Huệ: Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ

            Khi quân Sĩ Nghị tiến đến Bắc Giang, Ngô Văn Sở sai Nội hầu Phan Văn Lân đem 1 vạn quân tinh nhuệ lên đóng ở Thi Cầu. Quân Thanh xua quân đánh úp quân của Lân khiến Lân thua to phải rút về Thăng Long. Sĩ Nghị xua quân đuổi theo đến đóng ở bờ Bắc sông Nhị.

            Ngô Văn Sở bàn với Ngô Thì Nhậm là Thăng Long trống trải khó giữ, bèn rút quân về Thanh Hóa, đóng Thủy quân ở hải phận Biện Sơn, bộ quân thì đóng chẹn ở đèo Ba Đội (núi Tam Điệp) rối cho phi mã báo vế với Bình Định Vương Nguyễn Huệ khi đó đóng ở thành Phú Xuân.

            Trong lúc đó, Chiêu Thống đem trâu bò rượu thịt về khao thưởng quân Thanh rồi vào Thăng Long. Nghị lấy sách văn và ấn chưởng của vua Thanh ban sẵn ra phong cho vua Chiêu Thống làm An Nam Quốc Vương. Mọi việc trị quốc lúc bấy giờ tiếng là của Chiêu Thống nhưng đều do Tôn Sĩ Nghị điều hành đến niên hiệu cũng lấy là Càn Long.

            Chiêu Thống Lại ban lệnh phế Ngô Thì Nhậm và Phan Huy Ích xuống hàng thứ dân, bắt nhân dân khắp nơi phải đóng góp quân lương rất nặng nề để dâng cho quân Thanh vì việc tiếp tế của quân Thanh từ qúa xa có nhiều trở ngại. Nhân dân khắp nơi ai cũng oán than, thậm chí chính hoàng Thái Hậu khi từ bên Trung Quốc về đến Thăng Long thấy Chiêu Thống tàn ác như thế cũng phải khóc và than rằng :"Trải bao cay đắng, ta mới cầu xin được quân cứu viện sang đây, nước nhà phỏng chịu được bao phen phá hoại bằng cách đền ơn báo oán thế này? Thôi diệt vong đến nơi rồi !"

            Tin báo của Ngô Văn Sở về đến Phú Xuân, Bình Định Vương cười mà rằng :"Việc gì mà cuống quýt lên vậy? Chúng nó chỉ tự đến để tìm chỗ chết mà thôi. Ta trước hết hãy lên ngôi để danh nghĩa được quang minh chính đại, ràng buộc lấy lòng người trong Nam ngoài Bắc rồi sẽ ra bắt sống chúng nó cũng chưa muộn nào!"

            Bình Định Vương liền đó chọn ngày lành tháng tốt, làm lễ tế trời xưng là Quang Trung Hoàng Đế. Ngay ngày hôm sau vua Quang Trung đem hết quân vượt sông ra Bắc với lời:

“Đánh cho nó chích luân bất phản

Đánh cho nó phiến giáp bất hoàn

Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ”

            Đến Nghệ An và Thanh Hóa dừng lại nghỉ 10 ngày tuyển thêm quân sĩ  và sai người đưa thư đến Sĩ Nghị giả hàng.

            Quân sĩ của vua Quang Trung nhập với quân của Ngô văn Sở. Ngày 20 tháng chạp năm Mậu Thân (1789) vua Quang Trung điểm duyệt quân sĩ, truyền dụ cho mọi người phải gắng sức diệt giặc cứu nước.

            Sau khi điểm quân, vua Quang Trung truyền cho tướng sĩ ăn Tết Nguyên Đán trước, để đến hôm trừ tịch (30 tết) thì xuất quân. Quân Tây Sơn chia làm 5 đạo tiến về Thăng Long.

            Đúng đêm trừ tịch, 5 đạo quân Bắc tiến. Quân Tây Sơn hành quân cả ngày lẫn đêm không nghỉ. Họ chia làm 3 người một nhóm, trong đó 2 người khiêng võng một người ngủ cứ thế luân phiên nên không ai bị mỏi mệt. Quân đội được rèn luyện võ nghệ tinh thông, sức khỏe dẻo dai lại thêm cách hành quân liên tục như vậy nên việc tiến quân diễn ra cực kì nhanh chóng, thần tốc. Họ còn được rèn luyện cách bắt sống địch, cách trói địch bằng tay không mà chỉ ở môn võ Bình Định mới có. Những trạm tiền tiêu của quân địch khi quân Tây Sơn đi qua đều bị đánh tan, không để sống sót một tên nào vì vậy quân giặc ở Hà Hồi, Ngọc Hồi không hề hay biết.

            Nửa đêm ngày mồng 3 Tết Kỷ Dău, quân ta vây làng Hà Hồi, thuộc huyện Thượng Phúc (nay là xã Hà Hồi huyện Thường Tín) vua Quang Trung cho bắc loa gọi lính, lính dạ ran, tiếng dạ của hàng vạn người vang lên như sấm khiến quân Tầu trong đồn hoảng sợ vội xin hàng Quân ta thu được toàn bộ khí giới và quân lương.

            Khi tiến đến làng Ngọc Hồi, quân Tầu ở đây bắn súng hỏa công, vua Quang Trung sai lính lấy ván ghép lại, cứ 3 mảnh ghép làm một, lại cho quấn rơm tẩm nước ướt  ở ngoài rồi sai quân kiêu dũng cứ 20 người khiêng một tấm ván, mỗi người đều có giắt dao nhọn, theo sau lại có 20 người cầm khí giới. Vua Quang Trung cưỡi voi đi sau đích thân đốc chiến. Quân ta tiến sát đồn giặc, bỏ ván xuống lấp rào và chà cản rồi xông vào rút dao chém quân Thanh; quân đi sau cũng sấn lên tiến công. Quân Thanh thua trận tán loan xéo lên nhau mà chạy. Quân ta thừa thế đánh tràn lên chiếm các đồn, giết quân Thanh thây nằm chật đất, máu chẩy thành sông. Các tướng Thanh đều tử trận. Quan Phủ Điền Châu là Sầm Nghi Đống, viên chỉ huy đạo quân thứ 2 đóng ở Đống Đa thắt cổ tự tử.

            Tôn Sĩ Nghị nửa đêm nghe tin tinh thần hoảng hốt, không kịp thắng yên ngựa, cùng vài tên tùy tùng vội vượt sông bỏ chạy lên phía Bắc. Quân lính nghe tin tự tan rã cũng chạy theo, tranh nhau qua cầu, cầu bị quá tải sập gẫy, quân Thanh sa cả xuống song, xác chết đuối nghẽn cả dòng sông.

            Chiêu Thống vội cùng Hoàng Thái Hậu và mấy người cận thần chạy theo Tôn Sĩ Nghị sang Trung Quốc.

            Đến trưa mùng 5 tết, Quang Trung vào thành Thăng Long. Vua sai tướng đem quân đuổi theo Tôn Sĩ Nghị đến tận cửa Nam quan. Dân  Trung Quốc nghe tin quân ta đuổi đánh sợ quá bỏ nhà cửa chạy lên phía Bắc cả mấy trăm dặm.

Tết mùng 7 – Tết Quang Trung

            Sau khi điểm lại quân sĩ, ra chiếu an dân, ngày mùng 7 tết, vua Quang Trung mở hội khao quân. Vua cho quân và dân ăn tết lại, bù vào những ngày phải hành quân và đánh giặc.

            Tục ăn tết lại (Tết Quang Trung) vẫn còn tồn tại đến giờ. Ngày nay, ở nhiều vùng quê nơi quân Tây Sơn đi qua người dân ăn tết trong 4 ngày đầu năm. Ngày mùng 5 và mùng 6 việc sinh hoạt diễn ra bình thường như những ngày trong năm. Đến ngày mùng 7 người dân lại ăn tết.

            Ở những nơi đó, trong bữa ăn ngày Tết mùng 7, ông bà, bố mẹ thường kể cho con cháu sự tích tết mùng 7, như nhắc nhở con cháu về một chiến thắng lẫy lừng trước quân xâm lược. Đây cũng là một cách dạy dỗ con cháu về lòng yêu nước, yêu chuộng tự do, hòa bình, ý chí kiên cường chống quân xâm lược phương Bắc. Và trong ngày này, câu nói của vua Quang Trung luôn được nhắc lại cho con cháu:

“Đánh cho nó chích luân bất phản

Đánh cho nó phiến giáp bất hoàn

Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ”

(Đánh cho nó ngựa xe tan tác.

Đánh cho nó manh giáp không còn.

Đánh cho nó biết nước Nam anh hùng có chủ)

-*-

*-*
Tham khảo: Đại Việt sử ký toàn thư, Hoàng Lê nhất thống chí
Câu chuyện giáo dục: Những câu chuyện có thật về giáo dục đương đại. Bạn có câu chuyện về giáo dục, hãy gửi tới: gockhuatgiaoduc@gmail.com Nếu copy sang trang khác, vui lòng ghi rõ nguồn bài viết hoặc gắn link bài viết.